استانداردهای جهانی ماسک و فیلترهای تنفسی
راهنمای فنی مهندسان HSE برای انتخاب تجهیزات مطابق EN ،NIOSH و NFPA
1. مقدمه: چرا استاندارد ماسک مهم‌تر از نوع یا برند است؟
در سیستم حفاظت تنفسی، «استاندارد» مهم‌ترین معیار برای ارزیابی عملکرد تجهیزات است. حتی یک ماسک باکیفیت اگر استاندارد مناسب نداشته باشد، نمی‌تواند در شرایط واقعی از کاربر محافظت کند. بنابراین، شناخت استانداردها برای مهندسان HSE ضروری است تا بتوانند بر اساس نوع آلاینده، غلظت و شرایط محیط، گزینه‌ای قابل اعتماد انتخاب کنند. علاوه بر این، قوانین ایمنی در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و آتش‌نشانی تنها تجهیزاتی را تأیید می‌کنند که دارای استاندارد معتبر و تست‌شده باشند.
2. استانداردهای اصلی حفاظت تنفسی در جهان
چهار مرجع جهانی، استانداردهای اصلی ماسک و فیلتر را تعریف می‌کنند:
-
NIOSH – آمریکا
-
European Norm (EN) – اروپا
-
ISO – استانداردهای بین‌المللی
-
NFPA – مخصوص آتش‌نشانی و شرایط شدید
در ادامه، ساختار هر استاندارد را مهندسی و دقیق تحلیل می‌کنیم.
3. استانداردهای ذرات: EN 149 و NIOSH
3-1. استاندارد EN 149 (اروپا)
این استاندارد سه سطح حفاظتی را تعریف می‌کند:
| سطح | بازده فیلتراسیون | نوع کاربرد |
|---|---|---|
| FFP1 | ~80% | گردوغبار سبک، صنایع غذایی |
| FFP2 | ~94% | ذرات متوسط، جوشکاری سبک، ذرات زیستی |
| FFP3 | ~99% | آزبست، سیلیس، فیوم جوشکاری، ذرات خطرناک |
3-2. استاندارد NIOSH 42 CFR 84 (آمریکا)
NIOSH فیلتراسیون را به دو پارامتر تقسیم می‌کند:
گروه اول – مقاومت در برابر روغن
-
N = غیر مقاوم
-
R = مقاوم
-
P = کاملاً مقاوم
گروه دوم – بازده فیلتراسیون
-
95
-
99
-
100 (معادل P3)
نمونه‌ها:
N95، P100، R99
تفاوت مهم:
-
FFPها تست نشت و فیت‌تست اجباری دارند.
-
NIOSH فقط کارایی فیلتر را تأیید می‌کند؛ نشت ماسک موضوع دیگری است.
4. استانداردهای فیلترهای شیمیایی EN 14387
استاندارد EN 14387 برای کارتریج‌های شیمیایی استفاده می‌شود و کد رنگ و نوع گاز را تعیین می‌کند:
| کد رنگ | نوع آلاینده | کاربرد |
|---|---|---|
| قهوه‌ای – A | بخارات آلی | رنگ، رزین، حلال‌ها |
| خاکستری – B | گازهای غیر آلی | کلر، سولفور، H₂S |
| زرد – E | اسیدها | SO₂، HCl |
| سبز – K | آمونیاک | صنایع کود و سردخانه |
| مشکی – AX | ترکیبات آلی با نقطه جوش پایین | گازهای سبک، بنزین خام |
| قرمز – SX | مواد خاص که هیچ فیلتر عمومی قادر به جذب آن نیست | اختصاصی |
| نارنجی – Hg | بخار جیوه | صنایع الکترونیک، معدن |
ظرفیت فیلترها
| کلاس | ظرفیت | توضیح |
|---|---|---|
| Class 1 | کم | غلظت‌های پایین |
| Class 2 | متوسط | صنعتی |
| Class 3 | زیاد | محیط‌های پرخطر |
5. استانداردهای ماسک و دستگاه تنفسی: EN 136، EN 140 و EN 137
5-1. EN 136 – ماسک تمام‌صورت
تست‌های این استاندارد شامل:
-
مقاومت حرارتی
-
تست ضربه
-
نشت داخلی
-
میدان دید
5-2. EN 140 – ماسک نیم‌صورت
-
مناسب کار با فیلترهای گازی و ذرات
-
الزام نشت کمتر از 2%
5-3. EN 137 – دستگاه تنفسی هوای فشرده (SCBA)
دارای دو کلاس:
-
Class 1: صنایع عادی
-
Class 2: آتش‌نشانی، شرایط شدید
تست‌های مربوطه:
-
شعله مستقیم
-
شوک حرارتی
-
تست سقوط
-
تست تنفس سنگین
6. استانداردهای NFPA برای آتش‌نشانان
NFPA 1981
سخت‌ترین استاندارد SCBA در جهان شامل:
-
تحمل دمای 260°C
-
تست شعله 10.5 kW
-
مقاومت در برابر بخار آب
-
عملکرد ماسک در دود غلیظ و حرارت بالا
7. استانداردهای مرتبط با فیت‌تست و مدیریت حفاظت تنفسی
ISO 16975
این استاندارد سه محور دارد:
-
انتخاب صحیح تجهیزات
-
فیت‌تست کمی و کیفی
-
آموزش کاربران
ISO 16900
سری گسترده‌ای از تست‌های تخصصی، شامل:
-
مقاومت تنفسی
-
تست نشت
-
دوام مواد
-
تست فیلتر با آئروسل‌های مختلف
8. چطور استاندارد صحیح را انتخاب کنیم؟
تصمیم‌گیری باید بر اساس ۶ عامل باشد:
-
نوع آلاینده
-
غلظت
-
وضعیت اکسیژن محیط
-
مدت قرارگیری
-
نیاز عملیاتی (آتش‌نشانی، کار سبک، کار سنگین)
-
سازگاری با PPE دیگر (کلاه، عینک، هود)
مثال‌های کاربردی:
-
صنایع رنگ: فیلتر A2 + ماسک نیم‌صورت
-
صنایع اسید: فیلتر E2 + ماسک تمام‌صورت
-
پتروشیمی: ABEK2P3 + ماسک تمام‌صورت
-
فضاهای بسته: SCBA یا Airline
-
آتش‌نشانی: SCBA – EN 137 Class 2 یا NFPA 1981
9. چک‌لیست انتخاب استاندارد مناسب (ویژه مهندسان HSE)
✔ نوع آلاینده را مشخص کن
✔ غلظت را اندازه‌گیری کن
✔ وضعیت اکسیژن محیط را بررسی کن
✔ استاندارد مناسب را انتخاب کن
✔ فیت‌تست انجام بده
✔ برنامه تعویض فیلتر تعیین کن
✔ سازگاری با PPE دیگر را کنترل کن
✔ استفاده کاربران را نظارت کن
✔ نتایج را مستندسازی کن
