انتخاب صحیح دستگاه تنفسی؛ تنها راه بقا در محیط‌های کم‌اکسیژن، آلوده و خطرناک

1. مقدمه: چرا SCBA آخرین سد دفاعی است؟

در بسیاری از محیط‌ها، فیلترها نمی‌توانند از فرد محافظت کنند؛ زیرا هوای محیط فاقد اکسیژن یا آلوده به گازهای مرگبار است. در چنین شرایطی، تنها راه‌حل سیستم‌های تنفسی مستقل هستند؛ تجهیزاتی که هوای تنفسی سالم را از منبعی مستقل تأمین می‌کنند. به همین دلیل، مهندسان HSE باید بدانند کدام مدل برای چه شرایطی مناسب است و چگونه باید آن را انتخاب کنند. علاوه بر این، آشنایی با استانداردهای جهانی نقش مهمی در جلوگیری از خطا دارد.

2. چه زمانی استفاده از SCBA اجباری است؟

سه وضعیت وجود دارد که در آن‌ها هیچ فیلتری قابل استفاده نیست:

1. اکسیژن کمتر از ۱۹.۵٪

2. وجود گازهای بسیار سمی و مرگ‌آور مانند کلر، H₂S یا سیانید

3. غلظت‌های ناشناخته و غیرقابل‌پیش‌بینی

در این شرایط، استفاده از SCBA تنها انتخاب ایمن است و حتی لحظه‌ای تأخیر می‌تواند خطرناک باشد.

3. معرفی انواع سیستم‌های تنفسی مستقل

برای تصمیم‌گیری صحیح، باید نوع دستگاه و قابلیت آن را شناخت.

3.1 SCBA (Self Contained Breathing Apparatus)

هوای فشرده داخل سیلندر را به‌طور مستقل تأمین می‌کند.
کاربرد: آتش‌نشانی، فضاهای بسته، پالایشگاه‌ها، تونل‌ها.

انواع:

• Pressure Demand (ایمن‌ترین مدل؛ فشار مثبت دائم)

• Demand Type (فشار منفی؛ کاربرد کمتر)

3.2 Airline Respirator

هوای تنفسی از طریق کمپرسور یا منبع دوردست به کاربر می‌رسد.
کاربرد: محیط‌های ثابت صنعتی، اتاق رنگ، خطوط تولید، صنایع شیمیایی.

مزیت: مدت‌زمان نامحدود
محدودیت: وابستگی به شیلنگ

3.3 Escape Respirators

برای فرار اضطراری در نشت گاز یا آتش‌سوزی.
مدت عملکرد: ۱۰–۱۵ دقیقه
کاربرد: کارکنان آزمایشگاه، صنایع نفت و گاز

4. استانداردهای بین‌المللی SCBA و Airline

EN 137

معتبرترین استاندارد اروپایی برای SCBA

• Type 1: عملیات سبک

• Type 2: عملیات سخت و آتش‌نشانی

EN 14593 / EN 14594

مربوط به Airline Respirators

• Class 2: مناسب برای محیط‌های صنعتی سنگین

• Class 3: عملیات حساس و پرخطر

NFPA 1981

استاندارد سختگیرانه آمریکا برای آتش‌نشانان

نکته: دستگاه‌های دارای استاندارد EN و NFPA در بیش از ۷۰ کشور پذیرفته می‌شوند.

5. چگونه مدت‌زمان SCBA را محاسبه کنیم؟

مهندسان HSE باید بتوانند به‌سرعت مدت کارکرد دستگاه را تخمین بزنند.

فرمول محاسبه:

مدت زمان = حجم سیلندر × فشار / مصرف فرد

نمونه:
سیلندر ۶٫۸ لیتری × فشار ۳۰۰ بار = ۲۰۴۰ لیتر هوا
مصرف متوسط فرد: ۴۰ لیتر/دقیقه
→ حدود ۵۰ دقیقه زمان کارکرد

با فعالیت سنگین، این زمان ممکن است به ۲۰–۳۰ دقیقه کاهش پیدا کند.

6. انتخاب SCBA براساس کاربرد صنعتی

پالایشگاه‌ها و پتروشیمی

• SCBA نوع Pressure-Demand

• ماسک تمام‌صورت EN 136

• سیلندر کامپوزیت ۶.۸ لیتر یا ۹ لیتری

آتش‌نشانی

• SCBA استاندارد NFPA 1981

• ماسک ضد مه

• سیستم PASS (هشداردهنده نجات)

فضاهای بسته (Confined Space)

• SCBA برای ورود

• Escape Set برای خروج اضطراری

• سنجش اکسیژن قبل از ورود

اتاق رنگ و صنایع شیمیایی

• Airline Respirator با کمربند توزیع هوا

• در صورت احتمال نشتی، Escape Hood ضروری است

7. نکات کلیدی در انتخاب Airline

برای عملکرد صحیح:

• مسیر شیلنگ باید کوتاه و بدون گره باشد

• کمپرسور باید فیلتر خشک‌کن داشته باشد

• در محیط‌های اشتعال‌زا، کمپرسور باید خارج از محوطه قرار گیرد

• برای کارهای طولانی، سیستم Supply-Air بهترین انتخاب است

این نکات باعث افزایش ایمنی و کاهش خطا می‌شود.

8. چک‌لیست ضروری برای انتخاب سیستم تنفسی مناسب

✔ نوع آلاینده را مشخص کن
✔ غلظت و میزان اکسیژن را اندازه‌گیری کن
✔ مدت‌زمان عملیات را تعیین کن
✔ نوع استاندارد موردنیاز را انتخاب کن
✔ سازگاری ماسک و رگلاتور را بررسی کن
✔ وزن سیلندر را با توان فرد مقایسه کن
✔ فیت‌تست سالانه انجام بده
✔ تجهیزات Escape همراه داشته باش

9. خطاهای مرگبار در استفاده از SCBA

• استفاده بدون فیت‌تست

• باز نکردن کامل شیر سیلندر

• عدم چک قبل از ورود

• نداشتن Escape Hood در مناطق پرریسک

• استفاده از سیلندر تاریخ‌گذشته

• ورود به فضای بسته بدون اندازه‌گیری اکسیژن

این خطاها از عوامل اصلی حوادث صنعتی هستند.