راهنمای مهندسی انتخاب فیلترهای تنفسی بر اساس نوع آلاینده
انتخاب صحیح فیلتر ماسک؛ کلید حفاظت واقعی در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، آزمایشگاه‌ها و محیط‌های شیمیایی
1. مقدمه: چرا انتخاب فیلتر مهم‌تر از نوع ماسک است؟
حفاظت تنفسی زمانی مؤثر است که فیلتر درست انتخاب شود. حتی بهترین ماسک نیم‌صورت یا تمام‌صورت اگر به فیلتر اشتباه مجهز شود، نمی‌تواند از فرد در برابر گاز، بخار یا ذرات خطرناک محافظت کند. به همین دلیل، مهندسان HSE باید نوع آلاینده، غلظت و استاندارد مناسب را کاملاً بشناسند. علاوه بر این، بررسی سازگاری فیلتر با شرایط محیطی اهمیت زیادی دارد و انتخاب نادرست می‌تواند منجر به حادثه شغلی شود.
2. طبقه‌بندی آلاینده‌ها در محیط کار
برای انتخاب فیلتر، ابتدا باید نوع آلاینده مشخص شود. به طور کلی، آلاینده‌ها به چهار گروه تقسیم می‌شوند:
-
ذرات (Particulates)
-
گازها و بخارات شیمیایی (Gases & Vapors)
-
ترکیبات مختلط (Mixed hazards)
-
آلاینده‌های بسیار خاص یا خطرناک (Specific toxic gases)
شناخت دقیق این گروه‌ها مسیر انتخاب فیلتر مناسب را ساده‌تر می‌کند.
3. فیلترهای ذرات: انتخاب براساس EN 143 و EN 149
در محیط‌هایی که گردوغبار، فیوم جوشکاری، ذرات آزبست یا آئروسل وجود دارد، باید فیلترهای P استفاده شوند.
سطوح حفاظتی فیلترهای P
| نوع فیلتر | بازده فیلتراسیون | کاربرد |
|---|---|---|
| P1 | ذرات درشت | صنایع ساختمانی، نجاری |
| P2 | ذرات متوسط | جوشکاری سبک، گردوغبار صنعتی |
| P3 | ذرات بسیار خطرناک | آزبست، سیلیس، فیوم جوشکاری |
برای آلاینده‌های کارسینوژن، همیشه P3 انتخاب می‌شود.
4. فیلترهای گازی طبق EN 14387: راهنمای کامل انتخاب رنگ و کلاس
فیلترهای شیمیایی براساس نوع گاز و کلاس جذب طبقه‌بندی می‌شوند. رنگ هر فیلتر نشان‌دهنده نوع آلاینده است.
کدهای رنگ فیلترها
| رنگ | کد | آلاینده | کاربرد |
|---|---|---|---|
| قهوه‌ای | A | بخارات آلی | صنایع رنگ، رزین، حلال‌ها |
| خاکستری | B | گازهای غیرآلی | کلر، H₂S، سولفور |
| زرد | E | اسیدها | HCl، SO₂ |
| سبز | K | آمونیاک | سردخانه‌ها، کود شیمیایی |
| مشکی | AX | ترکیبات آلی با نقطه‌جوش پایین | بنزین خام، حلال‌های سبک |
| قرمز | SX | مواد خاص | اختصاصی |
| نارنجی | Hg | جیوه | صنایع الکترونیک |
کلاس‌های ظرفیت
| کلاس | ظرفیت | توضیح |
|---|---|---|
| 1 | کم | غلظت‌های سبک |
| 2 | متوسط | کاربرد صنعتی |
| 3 | زیاد | محیط‌های پرخطر |
به طور معمول صنایع پتروشیمی و رنگ‌کاری از A2 یا A2P3 استفاده می‌کنند.
5. فیلترهای ترکیبی (Combination Filters)؛ بهترین انتخاب برای آلاینده‌های چندگانه
در بسیاری از محیط‌ها مانند پتروشیمی، آزمایشگاه‌ها و ایستگاه‌های تصفیه، آلاینده‌ها ترکیبی از گاز و ذره هستند. در این مواقع فیلترهای ترکیبی گزینه مناسب‌تری محسوب می‌شوند. نمونه‌های رایج:
-
ABEK1P3 برای محیط‌های چندگانه
-
A2P3 برای رنگ، رزین، حلال و ذرات خطرناک
-
B2P3 برای گازهای غیرآلی + ذرات سمی
این فیلترها همزمان دو عملکرد جذب شیمیایی و فیلتراسیون ذرات را ارائه می‌دهند.
6. نکته طلایی: فیلترها مناسب محیط کم‌اکسیژن نیستند
مهندسان HSE باید بدانند هیچ فیلتری قادر به تأمین اکسیژن نیست. بنابراین در محیط‌های زیر ۱۹.۵٪ اکسیژن باید از:
-
SCBA (دستگاه تنفسی هوای فشرده)
-
یا Airline Respirator
استفاده شود. استفاده از فیلتر در این شرایط بسیار خطرناک است.
7. راهنمای انتخاب فیلتر براساس سناریوهای واقعی
صنایع رنگ و رزین
-
فیلتر A2P3
-
ماسک نیم‌صورت یا تمام‌صورت
-
الزام تهویه مناسب
پتروشیمی و پالایشگاه
-
محیط چندگانه → ABEK2P3
-
برای نشتی اسیدها → E2P3
-
برای کلر و H₂S → B2P3
آزمایشگاه‌ها
-
بخارات آلی → A1 یا A2
-
بخارات اسیدی → E1 یا E2
جوشکاری
-
فیوم فلزات → P3
-
در صورت وجود گازها → A1P3
فضاهای بسته
-
تنها گزینه امن → SCBA
8. فهرست خطاهای رایج انتخاب فیلتر
برای پیشگیری از اشتباهات:
-
انتخاب فیلتر بدون اندازه‌گیری غلظت‌ها
-
استفاده از فیلتر A برای اسیدها
-
استفاده از فیلتر ذرات برای گازها
-
عدم توجه به کلاس جذب
-
استفاده از فیلتر منقضی‌شده
-
استفاده در محیط کم‌اکسیژن
این خطاها از مهم‌ترین عوامل حوادث تنفسی هستند.
9. چک‌لیست مهندسی: انتخاب فیلتر مناسب در ۳۰ ثانیه
✔ نوع آلاینده را مشخص کن
✔ نقطه‌جوش ماده را بررسی کن
✔ غلظت را با دستگاه اندازه‌گیری کن
✔ میزان اکسیژن را اندازه‌گیری کن
✔ استاندارد EN یا NIOSH را بررسی کن
✔ کلاس (1-2-3) را انتخاب کن
✔ نیاز به فیلتر ترکیبی را بسنج
✔ تاریخ انقضا را کنترل کن
✔ فیت‌تست انجام بده
